Balša Brković

FATALNA PRIVLACNOST IZMEÐU SVAKE VLASTI I DILETANATA

Sarajevske Sveske br. 01

Književnicke asocijacije kao relativno frekventna javna tema? Takvo što je vjerovatno nemoguce zamisliti u uredenim društvima. To (trivijalno pitanje - kako se pisci organizuju; nije li literatura, nepopravljivo - individualno pregnuce) postaje temom tek tamo gdje stvari temeljno ne funkcionišu, gdje vam cijeli život pojedu mutni, maskirajuci termini - od stabilizacije (ko se još toga sjeca?) Do tranzicije... Decenije koje su pojedene od ispraznih rijeci...
Istovremeno, sve što se desi, prvo se desi u prostoru kulture. Podsjecam: najprije se raspao Savez književnika Jugoslavije, pa tek onda Partija (Savez komunista Jugoslavije, simptomaticno: ista skracenica), a tek onda i sama SFRJ. Nasrtaji koji su sredinom osamdesetih krenuli iz Srbije na Crnu Goru prvo su funkcionisali u prostoru kulture, pa tek onda u prostoru jasne politike... Dakle, onaj dio socijalnog profila jednog društva koji amblematicno prikazuju i književnicke asocijacije, vještom citacu pruža odreden spektar korisnih informacija.
Paradoks koji možda na najubjedljiviji nacin odražava neveselu sliku crnogorske kulture danas - tužno odusutvo sluha za stvarnost onih koji vode ovu kulturu, ali i ogromno opterecenje diletantizmom - zove se Udruženje književnika Crne Gore.
Ova književnicka asocijacija samo je jedna od postojecih u Crnoj Gori. I nedvosmisleno sa najmanjim javnim i književnim kredibilitetom. Naime, ovo Udruženje ostatak je višedecenijske prakse kopiranja sovjetskog kulturnog modela. Koji je u Crnoj Gori neocekivano žilav, sudeci po nacinu na koji ova asocijacija i dalje ima drugaciju poziciju od Crnogorskog PEN centra (dio najuglednije medunarodne književnicke asocijacije) ili Crnogorskog društva nezavisnih književnika, Ciji književni sastav je nesumnjivo najreprezentativniji u Crnoj Gori.
Po aktuelnom zakonu - ovo Udruženje je samo jedna od brojnih nevladinih organizacija u Crnoj Gori. No, zašto nije tako i u stvarnosti?
UKCG ima profesionalce koji su placeni novcem crnogorskih poreskih obveznika. Prostor koji takode placa država, i jedan, svoj, koji izdaju kao ugostiteljski objekat.
Istovremeno - PEN i CDNK nemaju ništa od toga. Cak ni pomoc za najugledniji crnogorski književni Casopis Ars, koji se pretprošle godine umalo ugasio. Zapravo, to je izbjegnuto zahvaljujuci oštroj javnoj akciji ovdašnjih intelektualaca (Vijesti i Monitor), nakon koje su u Ministarstvu kulture "našli" i neke pare za ovaj Casopis. Pritom je Ministarstvo godinama glavni finansijer casopisa koje niko ne cita, i koji su, ne tako davno, djelovali kao cetnicki frontovski bilteni - Cak i bukvalno: "Stvaranje" je redovno publikovalo pjesnicka socinjenija vukovarskih ili sarajevskih satrapa.
No, pogledajmo kakav je goli fakticitet:
UKCG (predsjednik Cedomir Vukicevic - ne tragajte po memoriji, sigurno nikada nijeste culi to ime) ima najbrojnije clanstvo. Preko pet stotina (ljuta) književnika. Mada niko ne zna tacan broj. Ni uclanjenih, ni pismenih. I to - impozantna brojnost - jedino je što imaju. Gotovo nijedno ozbiljno ime ovdašnje aktuelne književnosti ne nalazi se na spisku clanstva ove asocijacije. Ne izdaju nikakav casopis, list, nemaju svoju izdavacku djelatnost, premda su, po nekoj inerciji tako tipicnoj za Crnu Goru, i dalje uticajni u nekim redakcijama casopisa... Clanovi UKCG oglase se jedino kada treba braniti interese "ugroženog srpstva" ili pisati izjave odanosti i iskrene podrške Slobodanu Miloševicu. Od Gazimestana do Haga. I ne misle odustati. Jedino to doživljavaju kao pitanje intelektualne dosljednosti. Od 1991. Do danas ovu asocijaciju napustilo je gotovo stotinu pisaca.
Crnogorski PEN (predsjednik - akademik Sreten Perovic) je, uz Crveni krst, tokom dijela devedesetih bio jedina medunarodno priznata adresa u Crnoj Gori. U Clanstvu se nalazi šezdesetak ljudi, ali pored znacajnih pisaca tu se nalazi i nekoliko slikara, novinara i intelektualaca koji su, tokom devedesetih, bili progonjeni ili onemogucavani zbog delikta mišljenja i jasnih antiratnih istupa. Ova književnicka organizacija ima prilicne mogucnosti za saradnju sa inostranim književnim scenama i to je strateška prednost, koja se, Cini se, još uvijek ne koristi u pravoj mjeri. Kao da se javlja zamor dugom i neravnopravnom borbom za normalan status u maticnoj državi. U skladu sa Medunarodnom poveljom ove organizacije, Crnogorski PEN se svim važnim prilikama oglašava saopštenjima, precizno iskazanim javnim stavom.
Crnogorsko društvo nezavisnih književnika (CDNK, predsjednik Milorad Popovic) nastalo je 1991, prvim talasom ostavki na Clanstvo u UKCG. Ovo Društvo izdaje Casopis Ars koji je postao najpouzdaniji promotor nove crnogorske književnosti u okruženju, u prostoru jednog jezika sa cetiri imena. Organizuje i interesantne okrugle stolove, diskusije, predavanja, književne veceri i saraduje sa Grupom 99 i slicnim organizacijama u regionu.
Naravno, država Crna Gora, i njena vlast, ignorišu ovakvo fakticko stanje. UKCG, vodeno od grupe frustriranih spisateljskih diletanata - bez ikakavog prepoznatljivog znaka, ova država smatra - najreprezentativnijim. To je ona DPS-partijska logika: oni imaju najbrojnije Clanstvo - tu je najviše glasova. A proklamovana DPS-borba za svoju državu medu tom populacijom prihvatljiva je kao, recimo, Arafat medu najkonzervativnijim Izraelcima.
Ovakav manir samo beskrajno proizvodi jednu potemkinovsku kultura privida, i golih fasada. Koja, što je najvažnije, daje potpuno krivu sliku o duhovnoj profilaciji današnje Crne Gore.
Možda ovakvu dijagnozu najbjelodanije potvrduje sunovrat nekada iznimno uvažene Njegoševe nagrade - posljednja nije ni dodijeljena - kao i agonija megalomanskog budvanskog ljetnjeg festivala Grada teatra, koji ove godine fakticki nije ni održan. Iako se odigralo i svecano otvaranje, a najavljeno je i svecano zatvaranje! Možda ova ljetnja basna, o festivalu nalik knjizi sastavljenoj samo od korica, sve najslikovitije pojašnjava.