Mihajlo Pantić
AUTSAJDERI KAO ANTIHEROJI
Sarajevske Sveske br. 25/26
(Nekoliko uvodnih napomena o savremenoj bugarskoj priči)
Sticajem istorijskih, geopoetičkih i političkih okolnosti, bugarska književnost menjala se i razvijala u drugoj polovini 20. veka na drugi način nego što je to bio slučaj sa ostalim literaturama južnoslovenske interliterarne zajednice. Osnovna razlika je u odnosu književnog izraza prema vladajućoj ideologiji. Dok su se druge južnoslovenske literature srazmerno brzo, mada ne i lako, oslobađale ideološkog pritiska, iznalazeći različite puteve povratka na stazu imanentne poetičke evolucije, bugarska književnost ostala je mnogo duže obavezna ideološki nametnutoj projekciji društvene stvarnosti. Emancipovanje i bogaćenje književnog izraza (izuzimajući nemogućnost kritičkog govora o nekolikim tabuisanim temama), teklo je u srpskoj, hrvatskoj i drugim južnoslovenskim književnostima druge polovine prošlog stoleća ipak više spontano nego programski, po sili dubinskih preobražaja, stalno motivisano željom da se osmisli i prevaziđe zadati poredak stvari, dočim je u Bugarskoj, praktično, taj proces trajao sve do pada starog režima, potkraj prošlog stoleća. U nekoliko talasa „odmrzavanja”, bugarski pisci pomicali su granice slobode, revitalizujući svoj odnos prema nacionalnoj tradiciji i prema južnoslovenskom i evropskom kulturnom kontekstu, uspevajući da istovremeno održe imaginativni kontinuitet bugarskog jezika i da, uprkos svemu, napišu dobre i zanimljive knjige, od kojih su se neke preporučile i budućim vremenima.
Prava stvaralačka ekspanzija nastupila je, međutim, u godinama tranzicije. Gubeći socijalnu prestižnost profesije i povlašćenost svoje dojučerašnje javne uloge, novopristigli bugarski pisci počeli su da u drastično izmenjenim okolnostima iznalaze nove ključeve, nove poetičke modalitete književnog izraza, pri tom čuvajući niz svojstva koja karakterišu centralni tok bugarske književne tradicije (humor, satiričnost, interes za realni prostor i vreme, istoričnost), i, u isti mah, razvijajući, pravo je reći, do tada nezabeleženu igrivost jezika i inventivnost forme, što bi sve trebalo da nadomesti slabljenje istorijski važećih društvenih funkcija književnosti.
U prozi savremenih bugarskih pripovedača, čija pojedina dela imaju lep odjek i u zagraničju, ogleda se današnji bugarski život u svoj svojoj raspršenosti i protivrečenosti, nastao u lavirintu tranzicionih vremena u kojima se, slično kao i u drugim južnoslovenskim literaturama, formira simbolička vizija autsajdera kao antiheroja. Na delu je, sudeći po najprovokativnijim knjigama napisanim u Bugarskoj tokom nekoliko proteklih godina, estetizovana predstava o malim ljudima koji se, taman kao i njihovi preci u doba komunizma, ne snalaze u životu ma kako on bio postavljen. Čoveku je, izgleda, tesno u svakom vremenu, svejedno na koji mu se način nudi mogućnost i slika neke buduće sreće, koja, naravno, nikada ne dolazi. I tu se, izgleda, ništa ne može: svaka utopija kat-tad postane naporna i tegobna svakodnevica. Upravo o tome pišu i savremeni bugarski pisci, što se sasvim lepo i dobro vidi iz priča koje slede.
