Dubravka Đurić
ČARLS BERNSTIN I TRANSFORMACIJE POEZIJE U GLOBALIZOVANOM SVETU
Sarajevske Sveske br. 49-50
Poeziji Čarlsa Bernstina (Charles Bernsetin) pristupiću kratkim opcrtavanjem konteksta iz kojeg proizlazi. Naime, nakon Drugog svetskog rata američka poezija je bila podeljena na akademsku i antiakademsku struju. Prva se bavila književnim prethodnicima, bila je složena i ironična, a u pesnike ove struje ubrajaju se Ričard Vilbur (Richard Wilbur), Tiodor Retke (Thiodore Roetke), Elizabet Bišop (Elizabeth Bishop) itd. Antiakademska struja se sastojala od niza pesničkih škola poznatih kao nova američka poezija a dobila je naziv po kultnoj antologiji New American Poetry koju je 1960. uredio Donald Alen (Donald Allen). Pesnička paradigma koju je uspostavila nova američka poezija 50-ih i 60-ih godina 20. stoleća i danas je značajna. Sintagmom nova američka poezija se označavaju njujorška škola (New York School), bit generacija (Beat Generation), Blek Mauntin koledž (Black Mountain College), renesansa San Franciska (San Francisco Renaissance) i poezija dubokih slika (Deep Image). Najuticajniji među njima bili su Alen Ginzberg (Allen Ginsberg), Geri Snajder (Gary Snyder), Lorens Ferlingeti (Lawrence Ferlingetti), Gregori Korso (Gregory Corso) i En Voldman (Anne Waldman), koji su delovali u okvirima bit generacije i renesanse San Franciska. Pored ove dve pesničke škole, značajan je uticaj njujorške škole sa pesnicima poput Frenka O'Hare (Frank O'Hara), Džona Ešberija (John Ashbery), Keneta Kouka (Kenneth Koch) i Teda Berigana (Ted Berrigan). Ovde je važno napomenuti da je uticaj njujorske škole početkom 90-ih bio posebno snažan u poljskoj i slovenačkoj poeziji. Ali nakon fenomena nove američke poezije tokom 70-ih godina pojavljuje se jezička poezija (language poetry). Veza pesnika iz regije sa jezičkom poezijom rano se uspostavila. Tomaž Šalamun je 70-ih bio u kontaktu sa jezičkim pesnicima Bobom Pelermanom (Bob Pelerman) i Beterom Votenom (Berrett Watten), Nina Živančević je 80-ih bila u kontaktu sa Čarlsom Bernstinom (Charles Bernstein, 1950) i Daglasom Meserlijem (Douglas Messerli), dok se autorka ovih redova od kraja 80-ih do danas opsesivno bavi jezičkom poezijom. U Crnoj Gori i Srbiji pojam jezičke poezije je postao poslednjih godina značajan među pesnicima rođenim oko 1980. Najaktivnji zagovornik jezičke poezije u regiji je crnogorski pesnik Vladimir Đurišić, a ovaj pokret je uticao i na pesnike urednike časopisa Agon,Vladimira Stojnića i Bojana Savića Ostojića.
Čarls Bernstin, čiju poeziju predstavljamo, jedan je od naznačajnijih jezičkih pesnika, a pored njega možemo pomenuti i Rona Silimana (Ron Silliman), Lin Hedžinien (Lyn Hejinian), Džejmsa Šerija (James Sherry), Perelmana, Votena i Rejčel Blau DuPlezi (Rachel Blau DuPlessis). Jezička poezija je povezala rad nove američke poezije sa poststrukturalističkom teorijom. Najznačajniji američki pesnici modernisti za njih su Ezra Paund (Ezra Pound), Luis Zukofski (Louis Zukofsky) i Gertruda Stajn (Gertrude Stein), ali se oni stalno pozivaju i na evropsku avangardu, posebno na ruski kubofuturizam, Hlebnjikova i Kručoniha. U skladu sa poststrukturalizmom i tradicijom evropskog i američkog pesničkog eksperimenta, jezički pesnici insistiraju na materijalnosti jezičkih označitelja, te je za njih važno kako se slogovi, reči i stihovi raspoređuju (slažu i razlažu) na stranici papira, ali i to kako poezija zvuči u javnim čitanjima. Oni zastupaju uverenje da jezik ne objašnjava iskustvo i ne prenosi ga, već je sam jezik izvor iskustva. Jezička pesnikinja Lin Hadžinien će zato napisati: „Sam jezik materijalizuje misao, a pisanje realizuje ideje“ (navedeno u: Đurić, 2002: 69). Bernstin, kao i mnogi drugi jezički pesnici, smatra da se u poeziji ne izražava subjekt koji govori, već da subjekt nastaje zahvaljujući složenom prepletu kulturnih, društvenih i istorijskih diskursa u kojima on funkcioniše (Đurić, 2002: 70). Zato se u njihovoj poeziji suočavamo sa mnoštvom diskursa koji nas okružuju kao prirodni ambijent u koji smo zaronjeni. Jezički pesnici nastoje da razore i izmeste konvencionalno poznati subjekt i pokažu da reči kao što su „glas“, „govornik/govornica“, „pesnik/pesnikinja“ i „poezija“ mogu imati beskrajno mnogo značenja, a ne samo jedno na koje smo navikli u konvencionalnijim pristupima poeziji. Bernstin, kao i drugi jezički pesnici, pisanje shvata kao mešavinu različitih književnih i neknjiževnih diskursa, zato oni najčešće pišu u multižanrovskim formama. Važno je istaći i to da u skladu sa poststrukturalističkim uverenjima, pisanje poezije je za jezičke pesnike politički čin. Mnogi jezički pesnici su koristili sintagmu politika pesničke forme kako bi ukazali na društvene i materijalne dimenzije poezije. Bernstin će napisati da formalna dinamika pesme oblikuje njenu ideologiju, jer „izbori gramatike, rečnika, sintakse i naracije odražavaju ideologiju“ (navedeno u: Đurić, 2009: 325).
Važna dimenzija pesničke delatnosti po jezičkim pesnicima je njeno javno čitanje. Ono je već u bit generaciji bilo značajna praksa. Ali, zahvaljujući dominaciji medijske kulture, koja je kao svoju posledicu imala ono što su teoretičari nazvali „sekundarnom usmenošću“, pesnički performasi od 90-ih godina postaju popularni u SAD, a ubrzo zatim i u Evropi, što zahvata i deo sveta u kojem mi živimo. Bernstin je jedan od prvih koji je u svojim tekstovima ukazao na značaj akustičke dimenzije poezije. Izvoditi poeziju znači, smatra on, odupreti se autoritetu teksta i štampane kulture. Čitajući poeziju, pesnici i pesnikinje destabilizuju pesmu kao fikasan, stabilan lingivstički objekt, te ona postaje fluidnija, a njene se pojavne forme umnožavaju, što Bernstin naziva pluriformom (Đurić 2002: 152).
Poezija Čarlsa Berstina kombinuje jezik politike, popularne kulture, reklame, književnog žargona, korporativni govor i pokazuje kako su kultura i jezik međusobno zavisni i konstruišu jedno drugo. Njegova poezija je rafinirana, složena, intertekstualna i duhovita. Uticaj jezičke poezije na dominantni tok američke poezije ogleda se u onom što se u kontekstu savremene američke poezije naziva hibridnom pesmom. Hibridna pesma je značajna jer je postala novi globalni mejnstrim. Ona spaja lirsko i eksperimentalno u smislu onoga što su jezički pesnici artikulisali kao jezički eksperiment. U vremenu kada je književni eksperiment ponovo globalno aktualizovan, kada eksperimentalne prakse ponovo globalno utiču na savremenu poeziju, jezička poezija postaje nezaobilazna karika u tom istorijskom lancu, zato je neophodno da ona na ovim našim prostorima bude zastupljenija prevodima.
I na kraju, par reči o prevedenim pesmama. Prve dve Bernstinove pesme, „Ricinusovo ulje“ i „Danas je poslednji dan tvog života sve do ovog trenutka“ (iz zbirke Recalculating), iskazuju ličnu tugu povodom tragične smrti pesnikove ćerke Eme Bi Bernstin. U ostalim dvema pesmama, „Ja i moj faraon“ (prevedena iz rukopisa) i „Pričaj sa mnom“ (iz zbirke Recalculating), Berstin ulazi u dijalog sa savremenim aktuelnim pitanjima oko statusa poezije u vremenu totalne neoliberalne komercijalizacije svakog segmenta čovekovog života. On raspravlja o tome na koji način poezija može da preživi komercijalizaciju i koje oblike može imati kao spisateljska i kao izvedbena praksa u periodu poodmakle digitalne revolucije. Da li je poezija zanat ili je poezija koncept što zastupaju savremeni američki konceptualni pesnici (videti Stojnić, 2012)? Na koji način je usmena kultura u doba sekundarne usmenosti važna za nas? Da li su Bernstinove pesme „teške“ (videti njegovu knjigu Attack of the Difficult Poems)? Da li ih MI u ovom delu sveta možemo čitati u periodu kada su složene eksperimentalne književne i vizuelne prakse važan segment istorije književnosti i kada su inkorporirane u komercijalnu i popularnu kulturu, u diskurse reklama ili u diskurse savremenih kompleksnih narativa kultnih TV serija poput Žice (The Wire)?
Literatura:
-Đurić, D. (2002). Jezik, poezija, postmodernizam - jezička poezija u kontekstu moderne i postmoderne američke poezije, Beograd: Oktoih.
-Đurić, Đ. (2009). Poezija teorija rod: moderne i postmoderne američke pesnikinje, Beograd: OrionArt.
- Stojnić, V. (2012). „Uvod u konceptualno pisanje i Flarf“, Agon, br.17, 2012. http://www.agoncasopis.com/Broj_17/o%20poeziji/2.Vladimir%20Stojnic.html
