Senka Naumovska

Kultiviranje humanosti i bioetika

Sarajevske Sveske br. 47-48

prevod sa makedonskog: Nenad Vujadinović

Homo est et qui est futurus;
etiam fructus omnis iam in semine est

Nikad ranije, tokom svoje istorije, ljudski rod nije bio u tolikoj mjeri nepripremljen i, u isto vrijeme, toliko izložen novim tehnološkim mogućnostima, izazovima i opasnostima. Vrlo vjerovatno će se, za samo nekoliko generacija od sad, radikalno promijeniti naša definicija života i poimanja značenja njegove suštine. Novo biološko oružje otvara prostor za nevjerovatne mogućnosti preoblikovanja života na Zemlji i pred našim očima se otvara jedan nov pejzaž koji još uvijek nije mapiran i čije se konture kreiraju u biotehnološkim laboratorijama širom svijeta.
Naime, svijet u kojem živimo u enormnoj mjeri se naseljava ne samo ljudima već i tehnološkim artefaktima koji imaju tendenciju da oblikuju ovaj naš – ljudski život. „Dozvolili“ smo tehnici da postane posrednik tokom sprovođenja uobičajenih ljudskih aktivnosti i iskustava na, praktično, bezbroj načina. Ovakav, tehnološki usmjeren, karakter našeg svakodnevnog života ima i suštinski važne etičke implikacije. A obaveza etike, kao filozofske nauke o moralu, je da izučava sve fenomene koji se tiču moralnog ponašanja.
Što možemo očekivati od epohe u kojoj je biotehnologija postala glavna opsesija i što se u vezi s tim promijenilo u odnosu na opšte etičke principe?
Nekad se medicinskoj etici pripisivalo nepisano pravo da bude jedini arbitar u rješavanju pitanja povezanih s temama koje se tiču zdravlja i bolesti, života i smrti. Iako se i sama temelji na opšim etičkim normama, medicina ima naročito izraženu specifičnost vlastitih normi, čiji je neposredan centar čovjek, njegov život, zdravlje i dostojanstvo. Srž etičkih postulata ljekarske profesije čini humanost, uz bazičnu pretpostavku da „samo dobar čovjek može biti ljekar“, te da povjerenje u ljekara predstavlja temelj odnosa ljekar-pacijent i da ljekareva dužnost nije samo da izliječi bolest, već i bolesnika. Specifičnost medicinske etike sastoji se u tome da se pacijent nalazi u podređenom položaju u odnosu na ljekara i da je prisiljen da se prepusti ne samo stručnosti i znanju već i dobronamjernosti ljekara. Ljekar je, kao onaj „s druge strane“, kao „vertikala moći“, definisan samom svojom ulogom, funkcijom i stručnošću, koju se pretpostavlja da posjeduje. Od njega se očekuje da odgovori na pitanja, sumnje i strahove, koje sa sobom donosi pacijent; ta bespomoćna „horizontala“ koja čeka „presudu“. On je taj koji treba da odredi „što nije u redu“ i preporuči tretman. Od pacijenta se očekuje da govori o stvarima koje se u najvećoj mjeri doživljavaju kao privatne ili intimne, dok ljekar, najčešće, sebe ne vidi u ulozi slušaoca – dovoljno je, zaboga, to što je posvećen otkrivanju i „popravljanju“ nečega što ne funkcioniše i nasuprot je pacijentu, koji se osjeća obezvrijeđenim kad se njegovo stanje podvede pod mehaničke zakone i kad se svede na broj ili dijagnozu. Ako težimo humanoj medicini, empatiju ljekara u odnosu na bolesnika moramo shvatati kao nešto što je od neprocjenjivog značaja. Zbrinjavanje bolesnika ne svodi se samo na liječenje tjelesnih simptoma već obuhvata i brigu o njegovim osjećanjima, brigu o pacijentu kao o jedinstvenom psihosocijalnom biću. Saosjećanje predstavlja samu suštinu medicinske etike. Da bi ispunio svoj humani zadatak ljekar treba da bude emocionalno pismen do najvišeg nivoa emocionalne interaktivnosti. Pored toga, važno je da se napravi i razlika između pravnih i moralnih dužnosti ljekara. Pravni propisi koji se tiču posla ljekara i principa ljekarske profesije predmet su medicinske deontologije. Ljekarska deontologija podrazumijeva i sve aspekte koji se tiču eventualnih nepravilnosti nastalih tokom vršenja ljekarske profesije, kao i obaveze ljekara da bude upoznat: s principima medicinske tajne, s principima djelovanja lege artis (na osnovu zakona) i primum non nocere (prvenstveno ne treba nanijeti štetu pacijentu), s principima koji se tiču pitanja eutanazije, kao i onih koji se odnose na etičko-psihološke karakteristike svih medicinskih oblasti.
Etička komponenta svoje pokriće i opravdanje nalazi u mnogobrojnim dokumentima koji su u različitim periodima istorije tretirali medicinsku etiku. Začeci zapadne naučne etike sreću se još u okviru učenja starogrčkih filozofa, iz vremena prije Hipokrata. Ocem naučne etike može se smatrati Sokrat (469-399 p.n.e.) jer je, u okvirima etičke misli, bio prvi koji je ugradio naučni pristup. Proklamujući Dajmonov princip (glas vlastite savjesti) smatrao je da čovjek u sebi nosi poseban organ uz pomoć kojeg razlikuje dobro i loše, a svaka individua treba da se pridržava svojih intimnih i autentičnih principa. Po njegovom mišljenju „ljudski život ima smisla samo ako je u njemu moguće ostvariti duhovne i moralne vrijednosti“. Etičko učenje najpoznatijeg Sokratovog učenika Platona (427-347 p.n.e.) ima dva aspekta: etičko učenje u užem smislu – koje idealizuje apsolutnu istinu kao nepromjenjivu vanvremensku veličinu i suštinu svega što postoji; i etičko- političko učenje – koje se tiče odnosa i stavova pojedinaca i društvenih slojeva prema državi. Platonovi stavovi o etičkim ciljevima ljekarske profesije, inspirisani psihološkim i biološkim elitizmom, daleko su od humanističkih i savremenih etičko-medicinskih stavova. Aristotel (384–322 p.n.e.) smatra da se etičke vrline ne stiču iskustvom i učenjem, već predstavljaju vrline navike, za što je odgovorna država. Ove vrline on shvata kao sredinu između dva antipoda, dvije krajnosti. Aristotelova zlatna sredina je istinska optimalna mjera moralnih/etičkih kvaliteta čovjeka. Hipokrat (460–375 p.n.e.) je bio najslavniji ljekar svoga vremena i utemeljio je medicinu na osnovu bioloških nauka, koristeći empirijske i filozofske metode, bez naučnih eksperimenata. Njegovi učenici i saradnici sakupili su 53 njegova djela i objavili ih u zborniku od 72 knjige (Hipokratov zbornik). Pretpostavlja se da je on autor Hipokratove zakletve (Corpus Hipocraticum), kodeksa u kojem je potencirano zdravlje pacijenta kao najvažnija briga za jednog ljekara. Odsustvo predrasuda koje se tiču nacionalne, rasne, političke, vjerske ili klasne pripadnosti imaju ključno mjesto u okviru moralne filozofije Oca medicine.
Etički principi kojih se treba držati tokom sprovođenja medicinskih istraživanja u koja su uključeni ljudski subjekti utvrđeni su Ženevskom deklaracijom iz 1948. godine i predstavljaju, u stvari, prerađenu Hipokratovu zakletvu. Na Trećoj generalnoj skupštini Svjetske medicinske asocijacije, u Londonu 1949. godine, usvojen je Internacionalni kodeks medicinske etike, kojim se propisuje odnos ljekara prema svojoj profesiji i ljudima. Pored osnovnih etičkih načela, ovim dokumentom definiše se i ljekarska tajna (uhu povjerena, očima viđena, umom predosjećena). Ljekarska tajna podrazumijeva sve što je povezano s bolesnikom, od njegovog imena do dijagnoze.
Istaživanja na ljudima nužna su u naučnom i istraživačkom radu. Ciljevi medicinskih istraživanja ovog tipa su: da se otkrije etiologija bolesti; da se shvati tok bolesti; da se poboljšaju prevencija, liječenje i dijagnostika; da se evaluiraju bezbjednost, efikasnost, dostupnost i kvalitet terapija i intervencija. U ovu kategoriju spadaju i ispitivanja neželjenih dejstava kad je riječ o upotrebi farmaceutskih i drugih tretmana koji služe poboljšanju zdravstvenog stanja i usavršavanju medicinskih procedura.
U Nirnberškom zakoniku, koji je definisan kao rezultat Nirnberškog procesa iz vremena poslije Drugog svjetskog rata i lošeg iskustva s nacističkim istraživanjima na zatvorenicima u koncentracionim logorima, prezentirano je 10 direktiva koje se tiču etike u procesu sprovođenja eksperimenata na ljudima. U ovom zakoniku akcenat je postavljen na slobodnu volju čovjeka koji je podvrgnut medicinskim istraživanjima (ona se ne smiju vršiti prinudom, ne smiju biti agresivna i izazivati nepotrebne povrede i bol). Istraživanja se mogu izvoditi samo u specijalizovanim ustanovama i od strane stručno kvalifikovanih istraživača. Proširivanjem Nirnberškog zakonika, koji definiše samo bazične etičke principe, dodate su odredbe o posebnoj zaštiti ranjive populacije, o protokolu koji treba poštovati tokom istraživanja, a etabliran je i Etički komitet za nadgledanje istraživanja, predviđanje rizika i objavljivanje rezultata. Helsinška deklaracija (usvojena 1964. godine od strane Generalne skupštine Svjetske medicinske organizacije u Helsinkiju) tiče se upravo etičkih principa povezanih s medicinskim istraživanjima u koja su uključeni ljudi, u što spadaju i istraživanja identifikovanih ljudskih materijala i podataka. Ova deklaracija je obavezna za sve ljekare istraživače, ali se preporučuje i ostalim učesnicima u medicinskim istraživanjima koja uključuju rad s ljudima.
Osim aktivnosti koje se odnose na vršenje istraživanja etika mora imati svoje mjesto i kad je riječ o podacima do kojih se na osnovu istraživanja došlo. Najvažniji segment u ovom smislu je povjerljivost podataka. Postoji nekoliko pravila u vezi s čuvanjem i anonimiziranjem ličnih podataka (Personal Information in Medical Research, Ethics Seriеs). Riječ je o utvrđenim opštim etičkim principima koji se odnose na upotrebu ličnih informacija u medicinskim istraživanjima. Kao jedan od etičkih principa potencirana je povjerljivost podataka o subjektu koji u istraživanjima učestvuje. Osim toga, utvrđeni su i unificirani opšti pricipi dobre naučne prakse (Good Research Practice, Ethics series): altruizam, integritet, objektivnost, odmjerenost, otvorenost, iskrenost i liderstvo. Naravno, utvrđeni su i ključni pricipi koji se tiču uzimanja ljudskog tkiva i bioloških primjeraka za istraživanja (Human tissue and biological samples for use in research, Ethics series).
Moderno vrijeme, vrijeme velikog napretka na svim poljima nauke i tehnike, u medicini nosi problem hiperspecijalizacije. Iako je zamišljena kao način na koji se mogu poboljšati ljekarske usluge (ljekari postaju isključivi specijalisti, čak i supspecijalisti) za određenu oblast ili određeni organ), u očima savremene medicine na ovaj način segmentovan pacijent prestaje da bude ličnost, gubi svoje humane karakteristike i pretvara se u objekat informacije.
„Tijelo je oduvijek bilo mjesto najradikalnije političke, odn. eshatološke borbe... Tijelo podataka je rekombinovano tijelo: klonirano od strane biotehnološke industrije, sastavljeno od vještačke kože, digitalnih nerava i umrežene inteligencije, klasifikovano uz pomoć oznaka reklamne marke. Istovremeno, čitava osa međusklopa digitalne realnosti i biotehnologije predstavlja mjesto buduće političke borbe, na kojem se meso buni protiv volje virtuelnosti. Tijelo podataka, i u zlu i u dobru, postaje oštrica tehnokulture.“
Kao akademska interdisciplinarna oblast, bioetika je fokusirana na etička pitanja povezana s bioistraživanjima i biomedicinom, što uključuje i njihovu praktičnu primjenu i posljedice (klinička testiranja, istraživanja i eksperimente) i nastavlja da se razvija na osnovu društvenog pokreta i otpora protiv velikih incidenata povezanih sa zloupotrebom medicine i medicinskog autoriteta u novijoj istoriji, počevši od medicinskih eksperimenata nacističkih ljekara u koncentracionim logorima za vrijeme Drugog svjetskog rata, do ozloglašene Taskdži studije o sifilisu (Tuskegee Syphilis Study) – „eksperimenta“ koji je trajao pune četiri decenije (1932–1972) i bio sponzorisan i sprovođen od strane državnih medicinskih vlasti i institucija na primjeru muškaraca crne rase koji su bili u zabludi da primaju terapiju, dok je, u stvari, veliki broj njih s predumišljajem bivao zaražen sifilisom - s ciljem realizovanja medicinskog istraživanja.
U okviru savremenog naučnog i tehnološki obilježenog kapitalističkog svijeta slobodnog tržišta, pojam o kojem je ovdje riječ stvoren je početkom sedamdesetih godina prošlog vijeka u SAD, prvenstveno zahvaljujući modernom razvoju genetskih tehnologija i molekularne biologije. Već tokom kasnih sedamdesetih, zahvaljujući genetskom inženjeringu i biotehnološkom napretku, dogodila se i komercijalizacija nauke, naročito biologije, čime je bio narušen i moralni kredibilitet i nauke i naučnika, i to najviše zbog nekritičkog apsorbovanja naučnih istraživanja u okviru komercijalnog i industrijskog sektora.
Zapadna bioetika obično izjadnačava autonomiju individue s tzv. informisanom saglasnošću i tretira se kao praktičan koncept u kontekstu zdravstvene zaštite, ali, ujedno, i kao kapacitet i zagarantovano pravo individue. U stvari, koncept autonomije individue predstavlja jedan od četiri ključna bioetička principa, zajedno s ljubaznošću, dobrim odnosom, nenanošenjem štete i pravdom, čija karakterizacija je u bioetičkoj teoriji data kao udarna kategorija u Principima biomedicinske etike Toma Bošampa i Džejmsa Čajldresa iz 1983. godine.
Brojne dileme na koje zakonodavci treba da odgovore povezane su s pitanjima kao što su zaštita prava i privatnosti lica koja su korisnici bimedicinski pomognute oplodnje, mogućnosti da se žena sama javi kao korisnik postupka biomedicinski pomognute oplodnje, mogućnosti da se jedna sestra javi drugoj kao davalac jajne ćelije, pitanje anonimnosti davalaca reproduktivnih ćelija i nemogućnosti da dijete dozna ko su njegovi biološki roditelji, prihvatanje posthumne reprodukcije i mogućnosti da se vrše eksperimenti s ljudskim embrionima, zabrana surogat materinstva i reproduktivnog kloniranja, kao i kupovanje i prodaja reproduktivnih ćelija i embriona.
Pokretanjem osjetljivih pitanja koja se tiču ženskog zdravlja i problematike polne subjektivnosti započinju i aktivnosti tzv. Ženskog zdravstvenog pokreta (The Women’s Health Movement). Razvoj biotehnologije i farmaceutske industrije u istom periodu skreće pažnju i na fenomen male zastupljenosti žena u okviru kliničkih testiranja novih lijekova, i na ignorisanje ženskih zdravstvenih prioriteta u okviru medicinskih i farmaceutskih istraživanja uopšte (riječ je o temama kao što su: rak dojke, rak jajnika, menopauza, psihološki i zdravstveni problemi žena koji nastaju kao posljedica silovanja i porodičnog nasilja itd). U ovom smislu u fokusu se našlo pravo žena da kontrolišu svoje tijelo, što, između ostalog obuhvata seriju pitanja koja se odnose i na sferu biomedicine, prije svega to su: ženska seksualnost, ženska reproduktivna funkcija i prava žene u vezi s trudnoćom, porođajem, problematikom carskog reza, materinstva, opravdanosti medicinske proliferacije u procesu vađenja materice i odstranjivnja dojke/dojki, prava na (lako dostupnu i jeftinu) kontracepciju, uključujući tu i najkontroverznije pravo – pravo na abortus/pobačaj.
Tehnološki artefakti su „moralno potkrijepljeni“ i posreduju u moralnim dilemama. Dobar primjer za ovakvu „moralno potkrijepljenu“ tehnologiju je ultrazvuk koji se upotrebljava u akušerstvu. Ovaj sofisticirani metod igra značajnu ulogu u praćenju trudnoće, odn. u alternativnoj dijagnostici, a naročito je važan u procesu donošenja moralne odluke u vezi s abortusom. Dakle, ako se utvrdi da plod boluje od ozbiljne bolesti, onda oduka o tome da se abortira već ne proizilazi samo na osnovu odluke čovjeka kao nosioca morala, već predstavlja i nužnu aktivnost nastalu na osnovu tehnološke interpretacije. U ovom slučaju, tehnologija generiše specifičan način izbora. Modernistička metafizika, s one strane humanizma, doprinosi tome da možemo sve teže da razumijemo ono što se oko nas dešava. U modernim kritikama ovog tipa autori kao što su Bruno Latur i Martin Hajdeger obrazlažu tezu o gruboj odvojenosti subjekta od objekta, u modernističkom smislu, i o nemogućnosti da se sagleda na koliko mnogo ravni su oni isprepletani. Uzimanje u obzir ove isprepletanosti između subjekta i objekta od ključnog je značaja za razumijevanje naše tehničke kulture.
Do određenog stepena, moralni sud antenatalne dijagnostike može biti izražen rječnikom humanističke etike i to postavljanjem sljedećih pitanja: „Da li je nekome dozvoljeno da obortira fetus s ozbiljnim kongenitalnim smetnjama?“ i „Da li je nekome dozvoljeno da nekome omogući život, a da pri tom zna da će on tokom života imati ozbiljne patnje?“ Ako razmotrimo ova dva pitanja, uočićemo da se reflektuje dilema da li je uopšte etički opravdano roditeljima prepustiti moralnu odluku o životu nerođenog djeteta na osnovu izračunavanja rizika. Dakle, ako ultrazvuk zaista pomaže da se odredi moralna odluka ljudi, onda on i ruši autonomiju subjekta i čistoću njegove volje. Ultrazvučna dijagnostika nesumnjivo, na neki način, utiče u ovoj situaciji izbora. Ultrazvučni skener tako postaje nešto više od nijemog i pasivnog objekta, od alatke koja se koristi samo za „pogled u utrobu“. Čini se da je tehnologija, zahvaljujući pomoći koju nam pruža, sposobna da utiče i na ljudski svijet. Dozvoljavajući to, mi neosjetno prelazimo granicu koja se nalazi između subjekta i objekta.
Na osnovu mišljenja Džeremija Rifkina: „Biotehnološka revolucija će svakoga od nas prinuditi da svoje značajne vrijednosti postavi pred ogledalo i da se zamisli nad osnovnim pitanjem smisla i značenja postojanja. Moglo bi se reći da se upravo u tome sastoji i njen najveći doprinos. Sve ostalo zavisi od nas.“
Tokom istorije biomedicinske nauke jedno od najvećih i navažnijih dostignuća predstavlja otkriće ljudskog genoma – genetske mape čovjeka.
Genetski inženjering (GI) je glavna grana biotehnologije i tiče se direktne manipulacije genima: rekombinovana DNK tehnologija, genetske modifikacije i genetske manipulacije. Tačnije, postupci na osnovu kojih se sijeku i ponovo spajaju fragmenti DNK različitog porijekla i prenose se vektorima nazivaju se genetskim inženjeringom ili tehnologijom rekombinovane DNK. Pored rekombinovane DNK, sve su više prisutne i nove biotehnološke procedure, kao što su: tehnike za in vitro kultivisanje ćelija, dijagnostičke tehnike koje se tiču identifikacije posebnih proteina ili djelova DNK, proizvodnja sintetičkih hormona (insulina, hormona rasta), proizvodnja vakcina, proizvodnja genetski modifikovanih organizama – voća i povrća s poboljšanim svojstvima itd. Primjena GI u liječenju genetskih bolesti ljudi otvara jedno od najkontroverznijih pitanja: Da li liječenje može imati uticaja samo na konkretnu individuu ili se, pak, promjene genoma mogu prenijeti i na njene potomke?
Smatra se da će dalja ispitivanja i otkrića u sferi genetskog inženjerstva i različitih biotehnologija ponuditi mogućnosti za potpuno izlječenje od nekih, do danas, neizlječivih bolesti. U ovoj sferi genetika ide dotle da omogućuje „modelovanje“ novog čovjeka na osnovu preferenci budućih roditelja u vezi s polom, bojom kose, kože itd. Ovo delikatno i kontroverzno pitanje nameće minuciozno pravno regulisanje metoda genetskog inženjeringa i eksplicitnih zabrana određenih genetskih intervencija.
Genetski inženjering predstavlja moćno oružje, koje povećava uticaj čovjeka na prirodu kao ni jedna druga tehnologija, osim, naravno, nuklearne. Uz pomoć biotehnologije preuzimamo kontrolu nad nasljednim šablonima samog života. Može li bilo koji razuman čovjek, pa makar i za trenutak, povjerovati u to da tolika moć ne nosi sa sobom i nevjerovatne opasnosti?
Biotehnološka era donosi i novu bazu sirovina, nov komplet tehnologije za preoblikovanje eugeničke nauke o razvoju, novu sociobiologiju, novu kosmološku priču. Sad su korak bliže komercijalnoj stvarnosti sad već istorijske determinante škotskog biologa Jana Velmuta koji je 1997. godine objavio kloniranje prvog sisara u istoriji – ovce po imenu Doli. Dolazak na svijet ovce Doli predstavlja prekretnicu ka periodu svitanja biotehnološkog doba. Ubrzo poslije toga, Vilmut i tim dr Kita Kembela objavljuju rađanje druge klonirane ovce Poli, koja u svom biološkom kodu ima adaptiran ljudski gen.
Oplodnja in vitro je jedno od najatraktivnijih dostignuća. Godine 1978. supružnici Lesli i Džon Braun dobili su prvo dijeto začeto u epruveti – Luizu Braun. Ovaj čin označio je novo doba u procesu ljudske reprodukcije. Britanski ljekari Patrik Steptou i Robert Edvards, „očevi“ ovog eksperimenta, izvukli su samo jednu jajnu ćeliju iz jajovoda Lesli Braun i oplodili je u laboratorijskom sudu Džonovom spermom. Ta jednostavna procedura danas je rutinizovana intervencija koja se izvodi u gotovo svim opremljenijim akušerskim klinikama.
Genetske intervencije na ljudima dijele se na tri grupe i to su: analiza gena u medicinske svrhe, analiza gena u nemedicinske svrhe i genska terapija. Široku listu biotehnoloških procedura čine i: genetski skrining, prenatalna dijagnoza (pitanje selektivnog abortusa), somatska genska terapija, germinativna genska terapija, projekat humanog genoma (human genome project), kloniranje i dr.
Sporne vrste genske terapije predmet su decenijskih rasprava. Genska terapija se definiše kao postupak zamjene deficitnog genskog produkta ili korekcije mutiranog gena. Javlja se kao somatska, kao genska terapija polnih ćelija (germinativna) i kao genska terapija embriona koja utiče i na potomstvo, te je, otud, etički nedozvoljena, zabranjena i najčešće inkriminisana. U tom smislu, genske terapije preklapaju se s ciljevima tzv. negativne eugenike – onemogućavanja prenošenja „neželjenih“ gena na potomstvo.
Podjela eugenike na pozitivnu i negativnu, kao što je navedeno i u definiciji Istraživačke grupe za globalnu budućnost Njemačkog centra za istraživanja primijenjenih politika, ne označava to da je jedan postupak dozvoljen, a da drugi nije – već to da pozitivna eugenika označava korišćenje saznanja do kojih je došla humana genetika za ojačavanje željenih i genetski zasnovanih karakteristika i ophođenja, a da ih negativna koristi za eliminaciju ili ublažavanje genetski zasnovanih bolesti i/li stanja hendikepa. U praksi se čini da negativna eugenika postaje, na mala vrata, dozvoljena kroz praksu genskih terapija. Naime, tzv. negativne intervencije, kao što su: korišćenje in vitro tehnika oplodnje tokom kojih se pravi preimplantaciona genetska dijagnoza radi implantiranja samo onih embriona koji nemaju defektne gene; dozvoljavanje abortusa usljed medicinskih indikacija (ako, na primjer, fetus ima hromozom 21, koji je nosilac Daunovog sindroma); korišćenje somatske ćelijske terapije za unošenje funkcionalnih ADA gena kod djece s teškom kombinovanom imunodeficijencijom i sl. – predstavljaju, u stvari, korišćenje genetskih procedura i manipulacija za eliminisanje ili ublažavanje genetski zasnovanih defekata, što nije ništa drugo do negativna eugenika.
Ideju o „dobrim genima“ srećemo i kod Platona, čija vizija o idealnom društvu podrazumijeva da bi vladalac trebalo da pokuša da „uplete“, ujedini, klase ljudi u koje su inkorporirane najbolje duhovne karakteristike: hrabrost i razboritost, a to bi bilo moguće kad bi se sprovela selekcija tih klasa i njihova separacija u odnosu na degenerativne forme (one koji su nastrojeni militaristički i asocijalno).
Jedno od glavnih otvorenih pitanja ostaje ono o terapeutskom kloniranju u vezi s kojim, u okviru nacionalnih kaznenih zakonodavstava, postoje dijametralno suprotna rješenja. Na osnovu mišljenja naučnika, terapeutsko kloniranje može da dovede do istinskih čuda u okviru medicine. Kloniranje embriona iz zdrave tjelesne ćelije bolesnog lica od kojeg će se dobiti stem ćelije (matične ćelije), koje će, pošto se završi proces diferenciranja, biti istom licu implantirane bez opasnosti da ih organizam odbaci kao tuđe tijelo, omogućilo bi izlječenje bez velikog rizika. Ipak, da bi se došlo do toga, mora se stvroriti embrion, koji bi se, ukoliko se ne uništi, u odgovarajućoj sredini mogao razviti u ljudsko biće. Da li na taj način ljudski i život i sâm čovjek postaju potrošna roba? Upravo kao u Tertulijanovoj maksimi: „Zar buduće ljudsko biće nije, takođe, ljudsko biće?“
Još prije dvije i po hiljade godina Platon je anticipirao biopolitički projekat, koji je oblikovao eru u kojoj živimo. Tako bar tvrdi Sloterdajk u svojoj smjeloj interpretaciji. Naime, u julu 1999. Sloterdajk je održao govor pod naslovom Pravila o ljudskom parku, čime je uznemirio duhove njemačke javnosti. Zbog navodnih reminiscencija na nacističku ideologiju govor je izazvao burne reakcije u medijima i žestoku debatu u intelektualnim krugovima, ali i van njih. U podnaslovu Odgovor na Hajdegerovo pismo o humanizmu nazire se opšta tema: neuspjeh humanizma kao pedagoškog projekta za kultivisanje ljudskog roda. Kao odgovor na krah humanizma u radu se razmatra mogućnost njegovog prevazilaženja u dobu transformacije ljudske prirode uz posredstvo gen-tehnologije. Sloterdajk je na veoma suptilan način skicirao istoriju humanizma od vremena starih Grka i Rimljana, preko „nacionalnih humanizama“ iz perioda Francuske revolucije, do kraja Drugog svjetskog rata. Interesantno je što kraj nacionalhumanističkog ideala obrazovanja putem knjiga, već prihvaćen kao kanon učenosti, on vidi u medijskom preokretu, u pojavi novih medija koji postaju stubovi „postliterarnog“, „posthumanističkog“ društva. Argumentativni skok u njegovom govoru predstavlja sljedeća teza: humanizam se, u svjetlu ekspanzije novih medija koji sa sobom nose opasnost „dekultiviranja“ i „varvarizacije“ (usljed prikazivanja i glorifikacije nasilja), reinterpretira kao reakcija na tendenciju koja vodi ka regresu humanosti u animalnost (i to u dvije ravni: militarističkoj i kulturno-tehnološkoj), i koja je anticipirana još u krvoločnim gladijatorskim borbama. Po mišljenju Sloterdajka, kakav će čovjek neko postati, zavisi od toga koje će medije izabrati za (de)kultivisanje svoje prirode: knjige „pripitomljuju“, a krvoločne predstave u „pozorištu užasa“ vode u eksces.
Pitanja o životu i smrti oduvijek su polarizovala mišljenja ljudi, a mediji su imali funkciju dodatnih „pojačivača“ i „multiplikatora“ suprotstavljenih stavova. Tako su, dok je Sloterdajkova namjera bila da ukaže na krizu humanizma i na sve jaču konkurenciju u medijima koji apeluju na destruktivne nagone, neki mediji i autori lansirali iskrivljene teze o „eugeničkom“ karakteru njegovih stavova. Postavlja se pitanje da li bioetika i, uopšte, filozofija, koja se bavi vječnim pitanjima života i smrti, imaju više štete ili koristi od ovakvih diskusija u medijima. Primjer koji se odnosi na Sloterdajka ukazuje na negativne efekte koji mogu proizaći iz diskusija o bioetičkim problemima u medijima. Ali, bioetički diskurs je diskurs otvorenog karaktera i tiče se svakog čovjeka, a ne samo naučne zajednice. Bioetika ne smije da postane dio jednog autoreferentnog teorijskog sistema akademskog hermetizma, bez kontakta s neakademskom realnošću. Naravno, izvještavanje treba da bude adekvatno, rezistentno na proizvoljne manipulacije i tendenciozne reinterpretacije, oslobođeno medijskog senzacionalizma.
Prodorom tehnike u medicinu, u to polje najpraktičnije primjene bioloških otkrića, kao i prodorom tehnike u sferu „stvaranja“ i održavanja života uopšte, ozbiljno će biti ugrožen tok života. Tehnika nam praktično poboljšava kvalitet života na „nenormalno“ veliki broj različitih nivoa, što, u stvari, znači njegovo „nemoralno“ produžavanje i odlaganje (odn. svojevrsno varanje) smrti. Nije slučajno to što je već počela legitimizacija pitanja: „Da li ulazimo u eru u kojoj se sve češće i strasnije govori o obavezi koja se tiče smrti?“ Ili, na osnovu onoga što kaže Jonas o „pravu na umiranje“. Ova dužnost da se umre je obaveza koju je čovjeku propisao sâm Bog ili Majka priroda, a upravo te obaveze želi da se oslobodi današnji zahuktali okovani Prometej, tako što stalno i uporno nastoji da zauzme mjesto Zevsa, odn. Boga. Time čovjek, ne samo što želi da uništi bol već želi i da postane stvaralac sebe samog. Dakle, uz pomoć tehnike, čovjek želi da ostvari svoju iskonsku želju da postane besmrtan, ali ovoga puta ne samo duhovno već i tjelesno, što je mnogo opasnija želja. Zato moramo heuristički da pretpostavimo da „besmrtni čovjek, vjerovatno, više ne bi bio čovjek, jer rađanje i smrt idu zajedno“. Ono, međutim, što karakteriše stepen ljudskog u organskom svijetu je njegova sposobnost za izbor među mogućnostima i neanimalno posredovanje u odnosu prema objektima, koje je omogućeno na osnovu sposobnosti čovjeka da stvara predstave o samome sebi; što, na osnovu Jonasovog mišljenja, čini suštinu transanimalnosti njegove slobode. Samo zahvaljujući toj svojoj moći stvaranja predstava o samome sebi čovjek je postao question mihi factum est (samome sebi upitan), što je još Delfijsko proročanstvo naslovilo kao gnosi seauten (spoznati sebe samoga).
Naša narasla moć, uz posredstvo tehnologije, produkt je naše slobode, koja, pak, zahvaljujući radikalnoj promjeni vlastitog djelovanja, prijeti da ukine samu sebe kao subjekt tog istog djelovanja, povlačeći istovremeno sa sobom i čitav organski svijet i prirodu kao cjelinu.
Iako je Jonas eksplicitno konzervativan kad je riječ o novim premisama u etici i bioetici odgovornosti, on ipak mora da odgovori na promjene koje su nas sustigle zahvaljujući tehnološkom razvoju: „Uz postojanje ovakvih vještina koje se mogu primijeniti na ljude, širom se otvara poklopac Pandorine kutije meliorističkog, pronalazačkog, perverzno radoznalog avanturizma; bolje je da ova Pandorina kutija ostane zatvorena... Stanje u kojem se nalaze ljudi stalno priziva poboljšanja. Da pokušamo da pomognemo. Da pokušamo da spriječimo, da ublažimo, da liječimo. Ali da ne pokušavamo da budemo tvorci u području koje se proteže iznad korijena našeg postojanja, iznad praprijestola njegove tajne.“